اقتصاد ایران بعد از جنگ ۱۲ روزه در وضعیت «لیمبو» قرار گرفته است!

مهدی بستانچی، رئیس انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع ایران نوشت: پس از پایان جنگ دوازده‌روزه اسراییل علیه ایران که تبعات اقتصادی، روانی و سیاسی سنگینی بر کشور برجای گذاشت، ایران در شرایطی شبیه به وضعیت «لیمبو» قرار گرفته است؛ وضعیتی معلق، پرابهام و بدون مسیر مشخص برای آینده. در این دوران، اقتصاد کشور دچار نوعی بی‌تصمیمی مزمن شده که موجب تعمیق رکود، فرار سرمایه، و تضعیف اعتماد عمومی شده است.

طبق برآوردها، تنها در دو هفته پس از پایان درگیری‌ها، شاخص اعتماد اقتصادی (BCI) بیش از ۱۷٪ کاهش یافته و ارزش بازار بورس تهران در مجموع ۵۴ هزار میلیارد تومان ریزش داشته است.

اتفاق مهمتر که در گفتگو با فعالان صنعتی زیاد شنیده می شود، سرمایه گذاری صنعتی آنان در کشورهای منطقه است. اگر تا پیش از جنگ سرمایه غیر مولد از کشور خارج و جذب بازار ساختمان در ترکیه و امارات می شد، بعد از جنگ بسیار شنیده ام فعالان صنعتی، مطالعات تجاری و نگارش طرح های توجیهی برای ساخت کارخانه در امارات متحده عربی، قطر و عمان را آغاز کرده اند تا هم از سرمایه گذاری شان حفاظت شود و هم دیگر درگیر مشکلات تحریم و بانکی و گمرکی و ساختاری نشوند. خروج سرمایه مولد از کشور، زنگ خطری است جدی برای تولید و کارآفرینی و اشتغال که امروز باید برایش چاره جویی کرد.

لیمبو اقتصادی چیست؟

لیمبو در علوم سیاسی به وضعیتی اطلاق می‌شود که یک دولت یا ملت در آن نه به وضعیت قبلی بازگشته و نه وارد مرحله بعدی شده است. در حوزه اقتصاد، این مفهوم به معنای بلاتکلیفی تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری، و اجرای برنامه‌های کلان اقتصادی است؛ شرایطی که در آن نه قفل‌های گذشته باز می‌شود و نه کلید روشنی برای آینده ارائه می‌شود.

نشانه‌های لیمبو اقتصادی در ایران پس از جنگ

توقف سرمایه‌گذاری‌ها

بسیاری از پروژه‌های بخش خصوصی و دولتی به حالت تعلیق درآمده‌اند. بر اساس گزارش وزارت اقتصاد، از ابتدای سال تاکنون بیش از ۴۲٪ طرح‌های نیمه‌تمام صنعتی و عمرانی وارد فاز توقف یا کندی اجرا شده‌اند.

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) در فصل بهار ۱۴۰۴ کمتر از ۱۵۰ میلیون دلار بوده که نسبت به سال قبل ۲۷ درصد کاهش(UNCTAD ۲۰۲۴) داشته است.

بی‌اعتمادی عمومی و نوسان بازارها

مردم در تصمیمات مالی روزمره خود دچار تردیدند؛ از خرید ملک تا سرمایه‌گذاری در بورس، این را شاخص های بانک مرکزی و مرکز آمار ایران به روشنی نشان میدهند. نرخ دلار در فاصله ۱۰ روزه پایان جنگ بیش از ۶٪ رشد داشته و حجم معاملات طلا در بازار غیررسمی تهران ۲ برابر شده است. شاخص معاملات مسکن در تهران با افت ۹٪ مواجه شده که نشان از رکود روانی بازار دارد.

سکوت یا انفعال دستگاه‌های اجرایی

وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها در شرایط «انتظار» به سر می‌برند؛ نه تصمیم می‌گیرند، نه اجرا می‌کنند. براساس گزارش سازمان برنامه و بودجه، ۱۴۰۴ در حال حاضر بیش از ۳۵۰ بخشنامه گمرکی و ارزی در صف اصلاح یا ابلاغ است و برخی پروژه‌های ملی به‌دلیل نبود دستورالعمل اجرایی، عملاً متوقف شده‌اند.

افزایش مهاجرت سرمایه و نیروی انسانی

طبق آمار نیمه رسمی، در سه ماهه اخیر حدود ۲٫۴ میلیارد دلار خروج سرمایه از کشور ثبت شده و بیش از ۶۵۰۰ پرونده مهاجرت کاری و تحصیلی نخبگان در صف سفارت‌خانه‌هاست. جنگ ۱۲ روزه تحمیلی علیه کشورمان بی تردید فرار سرمایه و روند مهاجرت نخبگان را سرعت می بخشد.

رشد فساد و ناکارآمدی نهادی نبود نظارت کارآمد در شرایط مبهم اقتصادی موجب افزایش ۵۲٪ شکایات ثبت‌شده در سامانه‌های گزارش فساد نسبت به دوره مشابه سال گذشته شده است. نهادهای اقتصادی به دلیل عدم هماهنگی و ضعف پاسخگویی، در حال بازتولید ناکارآمدی ساختاری هستند.

راهکارهای خروج از لیمبو اعلام صریح و شفاف مسیر اقتصادی کشور: دولت باید با زبان واحد و صادقانه مسیر و چشم انداز آینده را مشخص کند. اعلام رسمی استراتژی تعامل یا تقابل با نظام تحریم، و برنامه حمایت هدفمند از ۵ صنایع پیشران (انرژی، ساختمان، کشاورزی، دانش‌بنیان، صادرات‌محور) می تواند امید به آینده را تقویت کند.

فعال‌سازی فوری پروژه‌های عمرانی و صنعتی

تنها تکمیل ۲۵ پروژه نیمه‌تمام کلان ملی می‌تواند بیش از ۳۰۰ هزار شغل ایجاد و بیش از ۹۰ هزار میلیارد تومان گردش اقتصادی ایجاد کند. همچنین بازسازی فوری تاسیسات و منازل تخریب شده در جنگ نیز، نشانه قابل توجهی در جدی بودن دولت است. تصویب بسته اضطراری ضد رکود مشابه تجربه کرونا، بسته‌ای متشکل از: معافیت مالیاتی ۶ ماهه برای صنایع صادراتی، تسهیلات بانکی با نرخ ترجیحی ۱۰٪ برای تولید، خرید تضمینی محصولات داخلی در حوزه انرژی، دارو و تجهیزات صنعتی از جمله پیشنهادهایی است که می تواند مسیر تولید را باز نگه دارد. دیپلماسی اقتصادی فعال منطقه‌ای بازکردن مسیر صادرات با اوراسیا، بریکس و کشورهای همسایه می‌تواند در کوتاه‌مدت ۱٫۵ میلیارد دلار ظرفیت جدید صادراتی ایجاد کند. احیای اعتماد عمومی با اصلاحات نهادی ایجاد سامانه شفاف بودجه‌ریزی، حذف رانت‌های آشکار، و تعطیلی نهادهای ناکارآمد و شوراهای تصمیم گیری و سیاست گذاری موازی برای بازگشت اعتماد مردم به دولت و اقتصاد ضروری است. ایران امروز در یک لیمبوی عمیق اقتصادی گرفتار شده که اگر به‌موقع چاره‌سازی نشود، می‌تواند به فلج اقتصادی مزمن و شورش اجتماعی منجر شود. تنها راه نجات، تصمیم‌گیری سریع، شفاف و هماهنگ در سطح کلان اقتصادی کشور است؛ تا اعتماد بازسازی شود، سرمایه بازگردد و مسیر رشد پایدار، دوباره فعال گردد. دیگر نسخه های روزمرگی و سیلاب آیین نامه نویسی مانند آنچه در دوره تحریم اول ۱۳۹۰ و خروج ترامپ از برجام ۱۳۹۸، جواب نمی دهد. اصلاحات اقتصادی و سیاسی اگر پیشتر به آینده مبهم ارجاع داده می شد، امروز باید بلافاصله اجرا شود. امروز ایران با دوره قبل از جنگ اسراییل و بمباران آمریکا متفاوت است.